Berzan Cihat Aykaç

DİYARBAKIR – Maraş merkezli sarsıntılarla birlikte Türkiye’de ve Suriye’de büyük yıkımlar yaşandı. On binlerce bina enkaz haline geldi, en az bir o kadarı ağır hasarlar aldı. Zelzele hasar tespiti gruplarınca hazırlanan raporlarla ağır hasarlı yahut orta hasarlı olarak nitelendirilen yapılar tahliye edildi. Yüz binlerce insan konutlarında ikamet edemez hale geldi. Bölgede konutu hasarsız yahut az hasarlı olarak tespit edilmiş şahıslar dahi meskenlerinde oturmaya çekiniyor.

İnşaat Mühendisleri Odası Diyarbakır Şubesi Lideri Mahsum Çiya Korkmaz, binaların neden çöktüğüyle ilgili, “Binalar sadece kolonları kesilirse çöker algısı yanlıştır. Fakat kolonu kesilen binalar çöker” dedi.

‘ENKAZ HALİNDEKİ BİNADA KOLON TESPİTİ YAPILAMIYOR’

Ağır hasarlı yapılardan eşyalarını alamayan birçok insan var. Örneğin Galeria’da bu talep çok dillendirenlerdendi ve girip değerli eşyalarını alabildiler. Bu yapılara kısa müddetliğine de olsa girmek imkansız mıdır?

Yayınlanan genelgeye nazaran yıkık yahut hemen yıkılması gereken yapılara girilmesi mutlaka yasaktır. Ağır ve orta hasarlı yapılar için ise Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Vilayet Müdürlüğü’nden alınacak uzman raporuyla yarım saat ile 2 saat ortasında, AFAD gruplarının denetiminde, bu yapılardan değerli eşya/evrak alınması mümkündür. Genelge böyleyken ağır hasarlı yapılar için bu rapor neden oluşturulmuyor diye biz de soruyoruz. Galeria için hazırlanan uzman raporunda bu yapının ivedilikle yıkılması gerektiği belirtilmiştir. Her ne kadar medyada bu raporun değiştirildiği ve yapının ağır hasara çevrildiği yer almışsa da bu türlü bir değişiklik yapılmamıştır; yapının acil yıkılacak statüsü değiştirilmemiştir. Galeria sakinlerine eşyalarını alma müsaadesi verilirken rapor değişikliğine gidildiğine dair şimdi bir bilgi ulaşmadı bize.

Enkaz haline gelmiş yapılarda kolon kesilmesiyle ilgili bir tespit yapılabilir mi?

Enkaz haline gelmiş bir yapıda kolon kesilip kesilmediğine dair bir inceleme yapılamaz. Nasıl tespit edilebilir? Belediyelerde daha öncesine ilişkin kolon kesilmesiyle ilgili bir kayıt varsa, bu mevzuda bir şikâyet bulunuyorsa ve bu türlü bir tespit yapılmışsa fakat bilebiliriz. Natürel bunu enkaz haline gelmiş yapılar için söylüyorum. Birçok ticari işletme sahibi tarafımıza ulaşıp dükkânlarında kolon kesilip kesilmediğini tespit etmemizi talep etti. Yıkılmamış bir yapıda kolon kesilip kesilmediğini şu biçimde öğrenebiliriz: İlgili belediyeden yapının projesi talep edilir ve projeyle uygulamanın örtüşüp örtüşmediği, kolonların yapı boyunca devam edip etmediği incelenir. Belediyede projesi olmayan çok eski yapılar için de üst katlardaki kolonların izdüşümlerine, aşağı katlarda devam edip etmediğine bakılabilir. Bir öteki konu da kolon kesmenin niteliğidir. Kolon kesmeyi sırf kolonu büsbütün ortadan kaldırmak olarak anlamamak gerekir. Kolonu yahut kirişi kırarak, delerek tesisat borularının, doğalgaz borularının geçirildiğini gördük. Bunlar da kolon kesmektir. Kolon kesilmesiyle yahut belirttiğimiz üzere taşıyıcı elemanları kırma, delme üzere uygulamaları belediyeler denetim edip gerekli süreçleri yapmalıdır.

Şu an kamuoyunda binalar sadece kolon kesilmişse çöker üzere bir algı var. Bu önerme ne kadar doğrudur?

Hayır, binalar sadece kolonları kesilirse çöker algısı yanlıştır. Fakat kolonu kesilen binalar çöker. Bunu söyleyebiliriz. Binaların çökmesi çok çeşitli nedenlere bağlı olabilir. Proje dışı imalat yapmak, binaların uzun müddet su alması, korozyon, taban etüdünün düzgün yapılmaması, binanın yapılış hedefinin dışında kullanılması üzere nedenler sayılabilir. Binalarda kullanılan gereçlerin kalitesi, tasarım formu, demir imalatındaki eksiklikler binaların göçmesine neden olabilir.

‘YIKIM İŞLERİ KAYYIMA DEVREDİLDİ’

Son bilgilere nazaran Diyarbakır’da ‘acil yıkılacak’ listesinde 79 yapı bulunmakta. Bu yapıların ne kadarı yıkıldı? Yıkılmayan yapılar ne vakit ve hangi kurum tarafından yıkılacak?

Şu ana kadar bu yapıların 6’sı yıkıldı. Bu 6 yapının 3’ü yüksek katlı bina, başka 3’ü ise müstakil mesken ve ahırdır. Bize gelen bilgiye nazaran açılan mahkemelerden dolayı yıkımlar durdurulmuş. Gördüğünüz üzere süreç ağır işliyor. Bu yıkım işlerini Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Vilayet Müdürlüğü, Büyükşehir Belediyesi kayyımına devretti. Onlar da direkt teminle bu işleri ihale ediyor. OHAL ilan edildiği için direkt temin bedelleri 5 milyon liraya çıkarıldı. Bahsettiğiniz acil yıkılacak yapılar, ismi üzerinde, hemen yıkılması gereken yapılardır. Biz de sizin aracılığınızla soruyoruz: Bu yapılar neden yıkılmıyor?

ARAÇLAR ÜZERE BİNALAR DA MUAYENEYE TABİ TUTULMALI

Depreme güçlü, hiç göçmeyecek bina inşa etmek mümkün müdür?

Evet, mümkündür. Yapılar sarsıntıdan dolayı ağır hasar alabilir. İnşaat mühendisleri, göçmeyecek ve enkaz haline gelmeyecek yapılar tasarlarlar. Öncelikle âlâ bir taban etüdünün yapılması gerekmektedir. Bütün tabanlar de çeşitli usullerle iyileştirilebilir. Yer kazılırken kayaya kadar inilebilir, ‘fore kazık’ uygulanabilir, ‘jet grout’ uygulaması yapılabilir. Yer iyileştirildikten sonra zelzele yönetmeliğine uygun projeler yapılırsa ve uygulaması da bu halde olursa göçmeyen yapılar inşa edilebilir.

Deprem hasar tespitine karşı kamuoyunda büyük bir güvensizlik var. Şu an Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Vilayet Müdürlüğü ile ortaklaşa yürüttüğünüz hasar tespiti çalışmaları yanlışsız yollarda mi yapılıyor?

Deprem hasar tespiti bütün dünyada bu formda yapılıyor. Çekiçle ve çatlak ölçer cetvelle sarsıntının taşıyıcı elemanlarda (kolon ve kirişlerde) yarattığı çatlaklar gözle gözlemlenir. Bu müşahede, bilhassa bodrumda, taban katta, asma katta ve birinci katta yapılır. Bunlar kritik katlardır. Çöken binaların çoğunluğu yer kattan çöker. Son katı çökmüş bina görmezsiniz. Zira yüklemenin en fazla olduğu kat taban kattır. Doğal çatlaklar gözlemlenirken bu çatlakların sarsıntıyla mi oluştuğu, daha evvelden olup olmadığı da araştırılır. Yapı inşa edilirken kalıplar erken sökülmüş olabilir ve bu da çatlak oluşumuna sebebiyet vermiş olabilir. Kalıplar söküldükten sonra betona yeterli sulama yapılmamış da olabilir. Beton terleme yapar ve uygun bir sulama yapılmayınca çatlaklar oluşur. Veyahut beton dökülürken âlâ vibrasyon yapılmadığı için segregasyon oluşmuş olabilir. Bunların hepsi sarsıntı öncesi makus imalattan kaynaklanabilir. Tekrar de yapısının sarsıntıdan dolayı hasar aldığını düşünenler, kuşkusu bulunanlar Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Vilayet Müdürlüğü’ne kesinlikle başvurarak tekrar tespit yapılmasını sağlayabilirler.

Deprem hasar tespitiyle hasarsız yahut az hasarlı raporu alan yapılar inançlı midir?

Yapı hasarsız yahut az hasarlı raporu almışsa taşıyıcı sisteminde sorun olmadığı gözlemlenmiştir ve böylece zelzelenin oluşturduğu hasar/hasarsızlık cinsiyle inançlıdır. Zelzele öncesinde yapıda problemler var olabilir. Bunu sarsıntı hasarı tespitiyle ölçmüyoruz. Bu çalışma sırf zelzeleden dolayı oluşan hasarları ölçmektedir. Mesela bina 30 yıllıktır, 50 yıllıktır ve ömrünü tamamlamış olabilir. Bina daima su almış yahut hor kullanılmış olabilir. Bunlara karşın binada zelzele hasarı gözlemlenmeyebilir. Bu yapılar zelzeleden evvel ne kadar riskliyse, sarsıntı sonrasında da o kadar risklidir. Her yapı için bina durum tespiti yapılması gerekmektedir. Odamız bünyesinde bir bilim komitesi oluşturduk ve bu mevzuda çalışmalar yürüteceğiz. Bina durum tespiti ve güçlendirme projesi alanında uzman şahıslarca yürütülmesi gerekmektedir. Mühendislik geniş bir alandır. Bir mühendis her alanda uzman olmayabilir. Önümüzdeki günlerde bu süreçleri yapabilecek tecrübeli, uzman, referansı olan kişileri/firmaları kamuoyuyla paylaşacağız.

Bina durum tespiti nasıl yapılır ve hangi yapılarda bu tespit süreci yapılmalıdır?

Öncelikle binanın projesi ilgili belediyeden temin edilir. Yapının projeye uygun olarak yapılıp yapılmadığı tespit edilir. Proje yoksa binanın rölövesi çıkarılır. Bina etrafında çukur kazılarak taban etüdünün yapılması gerekir. Yönetmeliğin istediği kadar ve istediği yöntemlerde, binanın kritik katlarından karot alınarak lisanslı laboratuvarlarda incelemesi yapılır. Kolonlarda sıyırma süreci yapılarak demir donatının gözlenmesi yapılır. Bu süreçler yapıldıktan sonra, alınan bütün sonuçlarla birlikte, binanın mevcut halinin statik projesi çizilir. Mevcut pahaları gösteren bu projenin performans ölçümü yapılarak binanın güçlendirmeye muhtaçlığını belirlenir. Yani yapı göçme ve can kaybı riski bedelleri gösteriyorsa güçlendirmeye gereksinim vardır diyoruz. Program sayesinde hangi kolonlarda ve hangi kirişlerde güçlendirmeye gereksinim olduğu verisi de ortaya çıkıyor. Buna nazaran güçlendirme projesi çıkarırken ek kolon atma, kolon güçlendirme, perde duvar imalatı, karbon fiber uygulaması üzere birçok formül belirlenebilir.

BİNALAR GÜÇLENDİRİLEBİLİR

Bina güçlendirme işi, binayı sıfırdan inşa etmek üzere kapsamlı ve teknik bir iştir.

Binalarda güçlendirme yapmak emeliyle sadece karbon fiber uygulaması yapan takımlar var şu an. Binaların güçlendirilmesine dair yaklaşımınız nasıldır?

Çevremizde biz de duyuyoruz; bir iki kolonu büyüterek yahut karbon fiber uygulaması yaparak güçlendirme yapılabileceğini söyleyenler var. Bunlar muhakkak doğruyu tabir etmemektedir, bilimden uzak yaklaşımlardır. Bina güçlendirmesinin teknik etapları muhakkaktır ve uzun bir sürece tekabül etmektedir. Bina güçlendirme işi, binayı sıfırdan inşa etmek üzere kapsamlı ve teknik bir iştir. Bir binanın sağlam olmasını iki basamak sağlar; proje evresi ve uygulama kademesi. Güçlendirme projesi de imalat projesidir. Alanında uzman grupların yapabileceği bir iştir. Projesiz, yüzeysel güçlendirme yapılamaz. Bu projeyi çıkartabilmek için de öncelikle yapının etrafı kazılır ve yer etüdü yapılır. Hangi kolonların güçlü olduğunu, hangilerinin güçsüz kaldığını tespit etmek gerekiyor. Beton dayanımını görebilmek için, örneğin, her katta bulunan kolonlardan, yönetmeliğin belirlediği ölçülerde karot alınması gerekmektedir. Bütün tarz ve temeller yönetmeliklerle belirlenmiştir. Demir donatının dağılımını görmek için röntgen çekilmesi lazım, beton sıyrılarak demir donatının korozyona uğrayıp uğramadığının tespiti yapılmalıdır. Bütün bu datalar programa yüklenir ve bilgisayar ortamında tahlilleri yapılarak bina bir bütün olarak ele alınır. Binanın gereksinim duyulan elemanlarına güçlendirme yapılması gerekliliği ortaya çıkar. Programda temel itibariyle yapının göçme riski ve can kaybı yaşanma mümkünlüğü ortaya çıkıyor. Buna nazaran bir güçlendirme projesi oluşturulmaya başlanıyor.

Bir binaya güçlendirme yapmadan evvel binanın yaşı hesaba katılır mı? Örneğin 30 yıllık bir binaya güçlendirme yapmak gerekir mi?

Bu durum aslında maliyetle ilgili bir husustur. Güçlendirme maliyeti, yapının yıkılıp yine yapılması maliyetinin %40’ını geçiyorsa güçlendirme yapmak yerine yeni yapı inşa etmek daha mantıklı olur. Bahsettiğimiz bina durum tespiti yapıldıktan ve güçlendirme projesi hazırlandıktan sonra bir maliyet çalışması ortaya çıkar. Bu maliyet göz önünde bulundurularak bir karara varılır. Ayrıyeten 30 yıllık bir bina artık neredeyse ömrünü tamamlamıştır. Beton dayanımı çok düşmüştür, demir donatısı muhtemelen uygun durumda değildir. Esasen bu üslup yapılarda güçlendirme için büyük maliyetler çıkar.

Güçlendirilmiş binalara güvenmeli miyiz?

Elbette. Bahsettiğimiz bütün bu basamaklardan geçildikten sonra bina artık inançlı hale gelmiştir.

Kaynak: Gazete Duvar